د افغانستان نوې اقتصادي ثبات؛ د یوې خاموشې بریا کیسه په ګډوډه سیمه کې
په داسې سیمه کې چې تل له سیاسي بې ثباتۍ، تورمي شوکونو او د اسعارو له بحرانونو سره مخ ده، د افغانستان اقتصاد په وروستیو کلونو کې حیرانوونکی ثبات ښودلی دی. که څه هم د پرمختیايي هېوادونو په څېر ځینې ستونزې لا هم شته، خو مالي انضباط، کنټرول شوې پولي تګلاره او د فساد کمښت، یو ډېر باثباته چاپېریال رامنځته کړی چې ډېرو یې تمه نه لرله.
د افغانستان ملي پولي واحد “افغانی (AFN)” د نړۍ له باثباته اسعارو څخه ګڼل شوی، چې د سیمې اقتصادي تلاطمونو ته یې مقاومت کړی او د پاکستان، ایران او د منځنۍ آسیا د ځینو هېوادونو له اسعارو څخه یې غوره عملکرد ښودلی دی.
په ۲۰۲۳–۲۰۲۵ کلونو کې، څو نړیوالو مالي بنسټونو افغانی د نړۍ له قوي اسعارو څخه ګڼلی. په داسې حال کې چې ډېرو اسعارو خپل ارزښت له لاسه ورکړی، افغانی ثبات ساتلی دی.
– سخت کنټرولي پولي تګلاره: د اسعارو بازار ته جدي نظارت، د ناقانونه پیسو وتلو مخنیوی، او د عرضې–تقاضا توازن ساتنه.
– د فساد پراخ کمښت: د فساد، پیسو مینځلو او سیاسي مداخلې کمښت، د خلکو باور زیات کړی.
– واردات–صادرات توازن: د کرنیزو محصولاتو، معدني موادو، جلغوزې، زعفران، وچو مېوو او ترانزیتي تجارت له لارې د بهرنیو اسعارو ذخیره پیاوړې شوې.
– د داخلي نقدینۍ زیاتوالی: د پیسو د بهر ته انتقال کم شوی، چې له امله یې داخلي نقدیني ځواکمن پاتې شوی.
د سیمې پرتله: د پاکستان روپۍ په څو کلونو کې له ۳۰۰٪ زیات ارزښت له لاسه ورکړی، چې علتونه یې سیاسي بې ثباتي، د پورونو بحران او د IMF پر مرستو تکیه ده.
افغانستان، سره له دې چې نړیوال بانکي تعاملات محدود دي، خو د داخلي اقتصادي انضباط له امله له دې ډول سقوط څخه خوندي پاتې شوی.
د تورم ثبات: په داسې حال کې چې پاکستان، ایران او ترکیه له ۳۰–۵۰٪ تورم سره مخ دي، افغانستان کې تورم معتدل پاتې شوی.
دلایل:
– د خوراکي توکو ثبات،
– د کرنیزو تولیداتو ښه والی،
– کنټرول شوې واردات.
دا عوامل سبب شوي چې د نان، سبزیجاتو، وریجو، چرګ، او سون توکو نرخونه وړاندوینه پذیر پاتې شي، او خلک وکولای شي خپل لګښتونه بې له ناڅاپي شوکونو تنظیم کړي.
مالي انضباط: یو له غیرمنتظره قوتونو څخه د افغانستان سخت مالي انضباط دی:
– دولت له بهرني پور پرته فعالیت کوي؛ دا حالت د پرمختیايي هېوادونو لپاره نادر دی.
– معاشونه او اداري لګښتونه له داخلي عوایدو ورکول کېږي.
– د مالیاتو راټولول ښه شوي او په مالیاتي ادارو کې فساد کم شوی.
– زیربنایي پروژې او عامه خدمات له کنټرول شوې بودجې تمویلېږي، نه له پورونو.
د پاکستان وضعیت:
– له ۱۳۰ میلیارد ډالرو زیات بهرنی پور لري،
– د پورونو د تادیې لګښتونه د روغتیا او تعلیم له مجموعي بودجې زیات دي،
– د IMF لنډمهاله پورونو ته تکیه لري.
امنیتي ثبات او بازار باور: سره له سیاسي بدلونونو، د افغانستان داخلي امنیت د ۲۰۲۱ مخکې دورې په پرتله ډېر باثباته شوی. بازارونه فعال دي، تجارتي لارې خلاصې دي، او په لویو ښارونو کې جرمونه کم شوي دي.
دا امنیتي فضا، له اقتصادي ارامتیا سره، د لاندې مواردو زمینه برابره کړې:
– د کوچنیو کاروبارونو وده،
– د ترانسپورت شبکو ثبات،
– د کرنیزو محصولاتو دوامداره تجارت،
– د پانګوالو باور زیاتوالی.
پای
