ویژه روز-گیاه گزنه که با نام علمی اورتیکا دیوئیکا (Urtica dioica) شناخته میشود، یکی از ۶ زیرگونه‌ی خانواده‌ی اورتیکا (Urtica) است.
پراکنده گی گزنه در بعضی مناطق مثل آفریقا، اروپا، آسیا و شمال آمریکا بسیار زیاد است.
برگ ها و ریشه‌ی گیاه گزنه خواص دارویی متفاوتی دارند، ریشه‌ی گزنه را میتوان به صورت قرص، چای، شربت، عصاره و کپسول استفاده کرد.
در بعضی فرهنگ ها، از گزنه در پخت سوپ یا تهیه‌ی پنیر استفاده می کنند تا وعده های غذایی سالم تری داشته باشند.
برگ گزنه معمولا به‌عنوان چای دم میشود که بسیاری از مواد مفید ضروری را در خود جای داده است.
از عصاره ی روغن این گیاه میتوان برای درمان های موضعی استفاده کرد، اما از آنجا که روغن گزنه بسیار قوی است، آن را با روغن های حاملی (carrier oils) مانند روغن بادام شیرین، روغن زیتون و امثال آن ترکیب کنید تا رقیق شود.
خواص گزنه – گیاه گزنه چیست؟
طول این گیاه نسبتا کوتاه است و ارتفاع آن به ندرت از ۱ متر و ۵۰ سانتی متر بیشتر میشود.
برگ و ساقه‌ی گزنه در بعضی از زیرگونه ها کرک های بلندی دارند که درصورتی که آن را لمس کنید مجموعه‌ای از مواد شیمیایی شامل هیستامین، فورمیک اسید، سروتونین و استیل کولین را به بدن تان منتقل می‌کنند.
این مواد موجب تحریک و ایجاد حس در و ناراحتی در پوست میشوند، به همین دلیل این گونه به عنوان علف سوزش آور یا گزنه‌ی سوزش آور هم معروف است.
بااین حال اگر ساقه یا برگ های این گیاه را بجوشانید یا عصاره ی آن را استخراج کنید، مواد گزنده‌ی آن از بین میروند و میتوانید از مزایای واقعی آن بهره مند شوید.
شاید افرادی که برگ های تند و گزنده ی این گیاه گلدار علفی را برداشت می‌کنند اذیت شوند، اما برای هزاران نفری که در سراسر دنیا از گزنه برای درمان انواع بیماری ها استفاده می‌کنند، بسیار مفید است.
خواص گیاه گزنه و چای گزنه
۱. سم زدایی از بدن- وجود انواع مواد مغذی مفید در گیاه گزنه سبب میشود تا این گیاه به یک سم زدای ایده‌آل برای بدن تبدیل شود و آن را به عنوان گیاهی بشناسند که به‌طور کامل بدن را از مواد سمی پاکسازی میکند.
به گفته‌ی مجله‌ی اتنوفارماکولوژی (Ethnopharmacology)، گیاه گزنه بدلیل خاصیت ادرار آوری (مُدِر بودن) سبب میشود تا مواد سمی خنثی شده در بدن به سرعت دفع شوند.
این گیاه کمک میکند تا مواد مغذی به خوبی در روده جذب شوند و روند هضم به آرامی انجام شود، بنابراین از انباشت مواد سمی خطرناک جلوگیری میکند.
همچنین با تحریک دستگاه لنفاوی در بدن کمک میکند تا بدن از شر مواد سمی موجود در کلیه خلاص شود.
۲. کمک به بارداری
خواص گزنه – کمک به بارداری اغلب به خانم هایی که زایمان دردناکی دارند چای گزنه پیشنهاد میشود.
از آنجا که گزنه در انعقاد خون نقش دارد، از خونریزی زیاد در این افراد جلوگیری میکند،علاوه بر این در تحریک تولید شیر و شیردهی راحت تر مؤثر است.
در یکی از مطالعات، از گیاه گزنه به‌عنوان گیاهی دارویی برای بارداری و زایمان نام برده شده است.
۳. افزایش سلامت زنان
یکی از مهمترین خواص گزنه کمک به سلامت زنان است.این گیاه میتواند علائم پیش از قاعدگیِ دردناکی مانند گرفتگی و نفخ شکم را کاهش دهد.
همچنین بدلیل ایجاد انقباض در عروق میتواند خونریزی دوران قاعدگی را کم کند.
این گیاه حالت های گذار را برای خانم هایی که در معرض یائسگی هستند راحت تر میکند و به‌عنوان ماده‌ای نیروبخش عمل می‌نماید، بنابراین تغییرات هورمونی در این دوره ناراحت کننده نخواهد بود.
۴. بهبود سیستم گردش خون
ترکیب ویتامین C و آهن موجود در گزنه آن را به یک محرک مناسب برای تولید سلول های قرمز تبدیل کرده است.
ویتامین C جذب آهن در روده را افزایش میدهد و آهن یکی از ترکیبات مهم هموگلوبین است.
با افزایش تعداد گلبول قرمز (RBC) و افزایش گردش خون، زخم ها سریع تر بهبود مییابند و اندام های بدن اکسیژن ضروری برای تقویت سطح انرژی را راحت تر دریافت می‌کنند.
به همین دلیل گزنه اغلب برای رفع خستگی یا نوعی کم خونی که با ضعف عمومی عضلات، خستگی، مشکلات شناختی و سردرد تشخیص داده میشود، توصیه میشود.
۵. تقویت سلامت کلیه و مجاری ادراری
خواص گزنه – تقویت سلامت کلیه و مجاری ادراری،
گزنه به عنوان دارویی طبیعی برای درمان عفونت ادراری و جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه استفاده میشود.
همچنین گیاه گزنه ماهیت کلیوی دارد، به این معنی که به شکستن سنگ کلیه و سنگ کیسه صفرا کمک میکند.
براساس تحقیقی که در سال ۲۰۱۴ انجام شد، گیاه گزنه ساخت بلور‌های اگزالات کلسیم در کلیه ها را کاهش میدهد.
این بلور‌ها در تشکیل انواع سنگ های کلیه نقش دارند.
این ویژگی گزنه از بدتر شدن شرایط دردناک جلوگیری میکند یا نیاز به دفع سنگ یا برداشتن سنگ با جراحی را از بین میبرد.
همچنین گزنه به‌عنوان ماده ای مُدِر به دفع سریع مواد سمی از بدن کمک میکند.
بنابراین از عفونت مثانه و احتباس مایع اضافی (اِدِم) جلوگیری میکند، علاوه بر این، مطالعات نشان داده‌اند که گزنه مانع از التهاب مجاری ادراری میشود.
۶. ویژگی ضدالتهابی
ویژگی محرک گزنه سبب میشود که برای درمان انواع التهابات مؤثر باشد.
یکی از مطالعاتی که در آلمان انجام شد، نشان داد که گیاه گزنه میتواند آرتریت روماتوئید و درد مزمن عضلانی را درمان کند.
علاوه‌بر این چای گزنه یا مکمل گیاهی آن میتوانند سبب درمان نقرس شوند.
۷. تقویت استخوان
چای گزنه مقدار زیادی از کلسیم،مگنیزیم و آهن موردنیاز استخوان را تأمین میکند.
همچنین دارای مقدار زیادی ویتامین D و ویتامین K است که به جذب کلسیم کمک می‌کنند.
همانطور که میدانید کلسیم برای حفظ تراکم و تقویت استخوان لازم است.
از طرفی منیزیمی که در استخوان ذخیره شده است، از استخوان دربرابر کشش حمایت میکند و سبب جذب کلسیم میشود.
کاهش منیزیم با پوکی استخوان در ارتباط است. پوکی استخوان نوعی بیماری مزمن است که سبب ضعف و شکنندگی استخوان میشود.
همچنین کمبود آهن سبب از دست رفتن استخوان میشود. شاید نام عنصر بور (boron) به گوش تان نخورده باشد، اما باید بدانید که یکی از مواد مهم موجود در گزنه بور است.
بور سبب حفظ محتوای کلسیم موجود در استخوان میشود.
بنابراین مصرف گزنه میتواند به آهسته شدن شروع پوکی استخوان (استئوپورز) کمک کند،زمانی که این ویژگی را با ویژگی تنظیم هورمون درکنار هم قرار دهید، متوجه می‌شوید که گزنه به تنظیم سلامت استخوان و بررسی وضعیت آن کمک میکند.این گیاه جادویی واقعا همه‌ی این کارها را انجام میدهد.
۸. درمان بیماری های تنفسی
گزنه میتواند به درمان انواع بیماری تنفسی همچون تب یونجه، آسم یا نفس تنگی و انواع حساسیت های فصلی کمک کند.
بنابراین ترکیبات خاص موجود در عصاره ی گزنه میتوانند به طور مشخصی واکنش حساسیتی را کاهش دهند.
بررسی ها نشان داده‌اند که مصرف منظم چای گزنه در استرالیا برای نسل های پیاپی با درمان آسم مرتبط بوده است.
۹. حفظ سلامت قلب
خواص گزنه برای سلامت قلب مفید است منطقی است که این گیاه دارویی بتواند تأثیر مثبتی بر سلامت قلب داشته باشد.
گزنه دارای ویتامین ها و انواع مواد معدنی است که عملکرد قلب را تقویت می‌کنند.
این گیاه منبعی غنی از ویتامین A و C، بتاکاروتن و سایر کارتنوئیدهاست.
خواص گزنه بدلیل محتوای بالای ویتامین C و آهن که تولید سلول های قرمز خون را تقویت میکند،میتواند از کم خونی جلوگیری کند.
همچنین گزنه دارای فلاونوئیدِ کورستین (quercetin) و کامفرول (kaempferol) است که میتواند به کاهش فشار خون کمک کند و خطر بیماری‌های قلبی عروقی را کاهش دهد.
چایی که از این گیاه فوق العاده تهیه میشود، منبعی غنی از آهن و پتاسیم است که میتواند به آرامش عروق خونی کمک کند و در سلامت فرایند گردش خون نقش داشته باشد.
تحقیقات نشان میدهند که مصرف منظم چای گزنه میتواند به کاهش فشار خون سیستولیک کمک کند و تنش و فشار وارد بر سیستم گردش قلبی عروقی را از بین ببرد.
۱۰. بهبود سلامت پروستات
بزرگ شدن پروستات و سرطان آن از جدی ترین عواملی هستند که با سن مردان در ارتباطند و ثابت شده است که مصرف گزنه با جلوگیری از بزرگ شدن پروستات، در درمان این مشکل مؤثر است.
هرچند ریشه ی این گیاه میتواند مانع از بزرگ شدن پروستات شود اما نمی‌تواند آن را به حالت قبل برگرداند یا کوچک کند.
ترکیب نخل با ریشه ی گزنه میتواند به کاهش تکرر ادرار کمک کند، اما به یاد داشته باشید که قبل از مصرف این گیاه حتما با پزشک خود مشورت کنید.
۱۱.مراقبت از پوست و تسکین ناراحتی‌های پوستی
یکی از خواص گزنه کمک به مراقبت از پوست است.گزنه بدلیل خاصیت آنتی هیستامینی، ضدالتهابی، ضد میکروبی و توانایی تسکین درد، تاریخچه ای موفق در درمان ناراحتی های پوستی مثل اگزما و جوش دارد.
به نظر می رسد که گیاه گزنه قرمزی و تورم را کاهش میدهد، سبب تسکین خارش پوست، افزایش سرعت بهبودی و از بین بردن جای زخم میشود.
برای استفاده از این خواص فوق العاده میتوانید از چای گزنه استفاده کنید یا آن را دم کنید و پس از سرد شدن، مایع حاصل از آن را به طور مستقیم روی پوست خود بزنید.
استفاده از عصاره ی گزنه برای پوست میتواند انواع جوش های صورت را کاهش دهد و از عفونت باکتریایی جلوگیری کند.
همچنین تظاهر زخم ها و لکه ها را کاهش دهد و با کاهش چین و چروک صورت و لکه های ناشی از سن، اثرات ضدپیری داشته باشد.
۱۲. تسکین حساسیت
درحالت طبیعی زمانی که پوست تان زواید گیاه گزنه را لمس کند، این گیاه سبب واکنش حساسیت پوستی خواهد شد.
اما چای گزنه سبب تسکین حساسیت میشود.تحقیقات نشان می دهند که عصاره ی گیاه، واکنش هایی التهابی را که با علائم حساسیت فصلی مرتبط هستند مهار میکند.
اغلب از گزنه به عنوان یک درمان طبیعی برای تب یونجه، استفاده میشود و افرادی که از عصاره ی گیاه استفاده کرده‌اند، میگویند که اثرات گیاه گزنه بیشتر از دارو های ضد حساسیتی بود و بیشتر علائم بیماری را کاهش داد.
۱۳ . درمان درد عضلاتی و مفاصل
خواص گزنه – درمان درد عضلاتی و مفاصل
گزنه بدلیل خاصیت ضدالتهابیِ طبیعی و ویژگی ضد دردی، قرن هاست که برای درمان زخم ها و سفتی عضلات و مفاصل استفاده میشود.
در یکی از مطالعات، برای درمان آرتریت، گزنه با داروی غیراستروئیدیِ ضدالتهابی (NSAID) ترکیب شد.
این ترکیب اثرات داروی NSAID را برای از بین بردن درد آرتریت تقویت کرد.
تحقیقات دیگر نشان میدهد که مکمل های حاوی گیاه گزنه، علائم آرتروز را از بین می برند و نیاز بیماران به داروهای NSAID را کاهش میدهند.
رژیم غذایی ضدالتهابی میتواند درد را کاهش دهد و التهاب را کنترل کند.
۱۴. تقویت عملکرد ایمنی
گیاه گزنه دارای انواع ترکیبات تقویت کننده ی سیستم ایمنی مانند فلاونوئیدها، کارتنوئیدها، ویتامین A و C است.
این آنتی اکسیدان ها از سلول های ایمنی دربرابر آسیب هایی که میتوانند عملکرد سیستم ایمنی بدن را تضعیف کنند حفاظت می‌کنند.
تحقیقات نشان میدهند که عصاره ی گیاه گزنه پاسخ ایمنی را تقویت میکند و فعالیت سلول های ایمنی را بیشتر میکند.
همچنین گزنه سلول های تی (T-cells) سیستم ایمنی را تحریک میکند تا عفونت ها و سایر بیماری های پاتوژن را در بدن از بین ببرند.
۱۵. تقویت هاضمه
التهاب بیش از‌حد میتواند در سلامت گوارش اختلال ایجاد کند و سبب رشد باکتری های مضر در مجرای معده – روده شود.
مصرف منظم چای گزنه که دارای ویژگی ضدالتهابی است به تنظیم هاضمه، درمان یبوست، درمان اسهال و مشکلات معده کمک میکند.
زمانی که تعادل باکتری ها و سایر میکروب های درون روده که در مجموع به عنوان میکروبیوم (microbiome) شناخته میشوند، حفظ شود، دربرابر طیف وسیعی از بیماری ها همچون دیابت، سرطان و اوتیسم ایمن خواهید ماند.
۱۶. سایر خواص گزنه
مکمل عصاره ی گزنه برای کاهش تهوع و اسهال و همچنین اثرات قاعده گی و یائسگی توصیه میشود.
هشدار
بسیاری از این خواص معجزه آسا به نظر میرسند، اما به یاد داشته باشید که بعضی از این درمان ها می توانند مشکلاتی برای فشار خون بالا، قند خون بالا و قاعدگی ایجاد کنند.
گیاه گزنه میتواند با داروهای زیادی مانند داروهای مدر، داروهای فشار خون، داروهای دیابت، رقیق کننده‌های خون و لیتیوم تداخل پیدا کند.
قبل از شروع مصرف هر نوع مکمل یا درمان طبیعی و پیش از اینکه گیاه دارویی قدرتمندی با خواص زیاد را به رژیم غذایی خود اضافه کنید با پزشک مشورت کنید و مطمئن شوید که شرایط را بدتر نمیکنید.
داکتر حلیم صمیم
ویژه روز/کابل
